MAALSTENEN

MAALSTENEN

Geplaatst door: dickreijnen 20/07/2007

MAALSTENEN VAN BASALTLAVA
Aanleiding voor dit verhaal is de vondst op 18 juli j.l. van enkele stukken maalstenen op de bodem van een waterput.
De mensen in een IJzertijd nederzetting leefden in kleine gemeenschappen en leefden van landbouw en veeteelt. Ze verbouwden hun voedsel zelf. Men had akkers waar groenten en granen verbouwd werden. De landbouwproducten bestonden uit gerst, emmertarwe, gierst en haver, vermoedelijk ook vlas en lijnzaad. Verder werd er veel verzameld, o.a. appels, hazelnoten, pruimen, frambozen en bramen. Naast zuivelproducten at men ook vlees. Ze hadden vee, dat ze in de wintermaanden in het stalgedeelte van hun grote huizen (20 meter) hielden. Van de graansoorten die verbouwd werden maakte men brood en er werd ook pap van gekookt. Het graan werd vermalen tot meel.
We weten dat voor het malen van graan al in de Prehistorie (sinds ca 5000 v. Chr.) maalstenen gebruik werden.
primitieve maalsteen.

www.leumolen.nl is een mooie site over molens.
Maalstenen waren van basaltlava(tefriet). De steensoort basaltlava wordt hier niet in de natuur gevonden en kwam via handelswegen in onze omgeving terecht.
Een groot productiecentrum van basaltlava lag in de Eifel De plaatsen Mayen en Ober- en Nieder Mendig zijn hier bekend om en een bezoek aan deze plaatsen is de moeite waard. In Mendig kan men de groeven bezoeken waar de basaltlava gewonnen wordt en verwerkt tot maalstenen of molenstenen.
Basaltgroeve in Mendig in de Eifel
Een tijd geleden heb ik een vakantie doorgebracht in dit deel van de Eifel en heb uiteraard de kans waargenomen om een bezoek aan die productiecentra te brengen. In een gesprek met de directeur van het bedrijf in Mendig kwamen we op het gebruik van maalstenen in de Romeinse tijd. De Romeinen maakten gebruik van kleine handmolens, het principe van de ligger en de legger. Hij vertelde dat zijn bedrijf zich gespecialiseerd had in het kopiëren van deze handmolens. Hij had er ook verschillende in Nederland geleverd o.a. aan de landbouwuniversiteit van Wageningen, waar men ze gebruikte om de werking ervan te demonstreren.
uit het boek molens in Drenthe
voorbeelden o.a. een handmolen(rechtsonder)
In Nederzettingen in ons gebied uit de IJzertijd maar ook de Romeinse tijd worden regelmatig fragmenten van maalstenen gevonden, een enkele maal zelfs een hele. De steensoort is vaak vrij goed bewaard gebleven hoewel het soms voorkomt dat de buitenkant wat poreus is geworden en daardoor afgebrokkeld. Het voorkomen van basaltlava wijst zoals gezegd op handelsactiviteiten in die tijd. Men kan zich voorstellen dat de Maas ook in die tijd een belangrijke handelsroute was.
Wat is basaltlava eigenlijk????
Basaltlava is een vulkanisch stollingsgesteente dat gevormd wordt door de stolling van magma. In het gebied – de Eifel – bevinden zich veel oude vulkanen die door hun erupties toentertijd (12.000 jaar geleden), ervoor gezorgd hebben dat uiteindelijk dergelijke steensoorten zijn ontstaan.

eruptie van magma door vulkanische werking

Het is met meest voorkomende vulkanisch gesteente op aarde. Het ontstaat door het afkoelen en stollen van gesmolten gesteente. Dit magma, is ontstaan door opsmelting van gesteenten diep in de aardkorst en het bovenste deel van de onderliggende mantel. Via zwakke plekken in de aardkorst zoekt het magma zich vervolgens een weg naar boven. Daar stroomt het de aarde uit, koelt af en stolt weer tot gesteente. Men noemt dit lava. Het woord ‘lava’ komt oorspronkelijk uit de Italiaanse taal, en is waarschijnlijk afgeleid van het Latijnse woord labes dat duidt op het glijden of schuiven van de lava. Voordat lava het aardoppervlak de bereikt wordt het magma genoemd. Door verschillen in temperatuur en chemische samenstelling zijn er meerdere soorten lava, ieder met een eigen gedrag. .De stolling van het basalt vindt plaats aan het aardoppervlak en daarom is basalt een uitvloeiinggesteente .(lava) Door de snelle afkoeling hebben de verschillende mineralen in het magma niet genoeg tijd om grote kristallen te kunnen vormen. De kristallen van mineralen als olivijn, pyroxeen en veldspaat zijn in een basalt daarom meestal te klein om met het blote oog waar te kunnen nemen.
-
Omdat de basaltlava in het gebied van Mayen en Mendig in de Eifel vrij poreus is, was die uitermate geschikt voor de vervaardiging van maalstenen.

Typologie
-
Een nadeel van het gebruik van maalstenen van basaltlava was dat, door dit procedé om graan te malen, de tanden van de mensen sterk afsleten. Dit kwam doordat er tijdens het malen van het graan ook basaltgruis in het meel terecht kwam, omdat ook basalt door voortdurend gebruik aan slijtage onderhevig is. Tijdens het kauwen van het brood werkte dit harde gruis dan als een schuurmiddel op de kiezen. Dit verschijnsel heeft zich bij onze voorouders voorgedaan tot het moment dat de molenaars geen molenstenen en windkracht meer gebruikten maar overgingen op machinaal malen door middel van electrische aandrijving.
souvenir uit Mendighoogte 30 cm.
-
Basalt wordt ook veel toegepast in de bouw, wegenaanleg, kustbescherming, kunst, grafmonumenten en bij tuinaanleg omdat het hard en duurzaam is.

-

Er zijn in het gebied van Boxmeer zijn in het verleden veel stukken van maalstenen gevonden waarvan men mag aannemen dat die uit de Eifel afkomstig zijn. Dit geldt voor alle tijdvakken.

vondsten uit Boxmeer

links een fragment van een Romeinse maalsteen uit Sambeek "De Reuver"

-

Op Sterckwijck zijn reeds enkele stukken maalsteen aangetroffen.

-

Dick Reijnen

Gegroet.