TERRA SIGILLATA
Geplaatst door: dickreijnen 23/08/2007TERRA SIGILLATA
.
Het aardewerk uit de prehistorie dat in Nederland wordt teruggevonden heeft als belangrijkste kenmerk dat het met de hand is gevormd. Vaak is het eenvoudig versierd door besmijten met klei, maar het vertoont ook vaak versieringen zoals kamversiering,versiering door nagelindrukken, vingertop indrukken en indrukken met allerlei materiaal zoals stokjes, steentjes, enz. Het aardewerk is ook vaak gladwandig. Dit verkreeg men door met een steen of een stukje bot over de klei te wrijven(polijsten) zowel aan de binnenzijde(grof) als aan de buitenzijde(fijn) met de bedoeling om de pot waterdicht te maken.
……………………..
De Romeinen introduceerden in ons land aardewerk dat op de pottenbakkersdraaischijf werd vervaardigd. Dit betekende niet dat plaatselijke bevolking meteen overschakelde naar het gebruik van Romeins aardewerk( door ruilhandel verkregen.) De inheemse bevolking produceerde nog lange tijd handgevormd aardewerk. Na verloop van tijd werd het mooi uitziende, op de draaischijf vervaardigde, Romeins aardewerk steeds populairder. Op den duur verdringt dit aardewerk het inheemse aardewerk in zijn geheel.
Romeins aardewerk werd de mode.
Het Romeinse aardewerk behelst een heel scala vorm- en productietechnieken.
Het gevernist aardewerk, dat in een kleipapje rood of zwart gekleurd was, belgische waar met de glimmend zwarte terra nigra potten, gladwandig wit aardewerk, voornamelijk kruiken en kruikamforen om wijn uit te drinken, Nijmeegs-Holdeurns aardewerk, met oranje kleur, ruwwandig aardewerk, potten om in te koken, wrijfschalen om kruiden in fijn te maken, amforen voor het vervoer van olijfolie en wijn en dolia, grote voorraadpotten en inheems-romeins aardewerk, handgevormd, door de locale bevolking dus niet afkomstig uit productiecentra.
………………
Het fraaiste product uit het scala Romeins aardewerk is de z.g. terra sigillata.
Dat is een aardewerksoort die gemakkelijk herkenbaar is aan de kleur, die varieert van lakrood tot bruinrood of oranjebruin met een kenmerkende glans. Verschillen in kleur en in de sterkte van de glans zijn te verklaren doordat terra sigillata gedurende de gehele Romeinse periode over het hele Romeinse rijk werd geproduceerd. Het werd o.a. gemaakt in Klein-Azixeb, Noord-Afrika, Spanje, Italixeb, Frankrijk en Duitsland. In ons land is nooit terra sigillata geproduceerd. Verreweg de meeste terra sigillata die in Nederland wordt teruggevonden is afkomstig uit Franse en Duitse productiecentra. Terra sigillata sierde de tafels van legerofficieren, welgestelde stedelingen en ook plattelandbewoners. Men treft terra sigillata aan in de vorm van bekers, kommen, napjes, schalen, borden en kannen.
In sommige gevallen is het aardewerk een imitatie van nog veel kostbaardere zilveren of glazen vormen.
……………………….
Het relixebfaardewerk is versierd met behulp van een vormschotel, een soort mal. Stempels van allerlei soorten en maten werden in negatief in de binnenkant van de nog zachte klei van de vormschotel gedrukt. De vormschotel diende nadat hij gebakken was als mal voor een serie kommen of drinkbekers met versiering in relixebf. Zo is dat ook gegaan met het stukje Terra sigillata(van kom)) dat gevonden is op Sterckwijck op de bodem van een waterput vlak bij het Romeinse huis uit de 1e eeuw.
.
.
De gebakken vormschotel werd op de draaischijf gezet. Al draaiende smeerde de pottenbakker de typische terra sigillata-klei in de vormschotel zodat de holle relixebfversiering goed opgevuld werd. Vervolgens zette hij de vormschotel met de kom erin weg zodat de klei kon drogen. Hierdoor kromp de klei en kon de kom gemakkelijk uit de vormschotel worden gehaald en in de oven gebakken. De vormschotel bleef heel en diende zo als mal voor een hele serie identieke kommen.
Het stukje terra sigillata van Sterckwijck heeft bladeren en er is een dier(hert of hond )op afgebeeld.
………………..
Andere versieringen op sigillata aardewerk, gemaakt op een draaischijf maar niet in vormschotels, paste men toe door met behulp van een spuit natte klei op de vorm op te leggen(barbotine), met behulp van rolstempels waarbij men een draaischijfje een motief op de vorm aanbracht, door middel van inkrassen en met holle stempels waarbij het voorwerp dat hieruit kwam op de wand van de vorm x93geplaktx94 werd.(b.v een dierenkop)
…………..
De gewone, onversierde terra sigillata vormen zoals schalen, schotels, borden, kommen werden op de draaischijf vervaardigd. Ze werden meestal aan de binnenzijde op de bodem voorzien van een stempel. Dit stempel was het kenmerk van de maker(pottenbakker). Doordat er veel stempels van makers door uitgebreide studies bekend zijn, kan men dergelijke vormen makkelijk dateren en omdat er op het product ook vaak het stempel van werkplaats op stond, kon men tevens vaststellen uit wel productie centrum het voorwerp stamde.
Terra Sigillata is de Latijnse term voor gestempeld aardewerk.
De term terra sigillata is overigens niet antiek. In de literaire bronnen uit de Oudheid vinden we de term niet terug. De Romeinse benaming van dergelijk aardewerk zullen we waarschijnlijk nooit te weten komen. Hoe de term terra sigillata is ontstaan kan als volgt verklaard worden. Al sinds de Oudheid was een bepaalde rode soort aarde, afkomstig van het eiland Lemnos in Griekenland, populair als geneesmiddel tegen allerlei kwalen. In de zestiende eeuw werd deze rode aarde van Lemnos door artsen uit West-Europa herontdekt. Op verschillende plaatsen in Europa waar vergelijkbare rode aarde voorkwam, ging men deze exploiteren en er werd zelfs vaatwerk van gemaakt, vooral in de zeventiende eeuw, waaraan genezende kracht werd toegeschreven. Zowel de aarde als het aardewerk dat ervan werd gemaakt kreeg een stempel. Vanwege de overeenkomst in kleur tussen het Romeinse aardewerk en de terra sigillata uit de zeventiende eeuw, en omdat ook het Romeinse aardewerk vaak gestempeld was, hebben negentiende eeuwse archeologen de ‘moderne’ term op het Romeinse aardewerk overgedragen.
…………………………..
De oudste terra sigillata die in Nederland is aangetroffen is rechtstreeks ingevoerd vanuit Italiaanse plaats Arezzo in Florence en wijst op een vroege Romeinse tijd tot xb1 20 na Chr. Het is in ons land zeldzaam. Vanuit Italixeb heeft de productie zich verder over Europa verspreid zelfs tot dicht bij het huidige Nederland. De meeste productie centra lagen in Frankrijk en Duitsland. Veel van het hier gevonden aardewerk uit de 1e eeuw na Chr. komt uit Zuid Gallixeb. Het grootste productiecentrum was La Graufesenque. In het midden van de 2e eeuw verplaatste de productiecentra zich steeds verder naar het noorden. Dit heeft te maken met de veroveringen van het Romeinse leger. De centra trokken als het ware met de legers mee. Het leger was namelijk een grootverbruiker van het aardewerk. Ook Rheinzabern in Duitsland is een belangrijke productieplaats van aardewerk uit de 2e eeuw.
Terra sigillata wordt in alle veroverde gebieden van het Romeinse Rijk gevonden en soms zelfs ver daarbuiten. Belangrijke vindplaatsen van dit aardewerk is Nijmegen, maar ook Vechten . Hier heeft men uitgebreide studie naar het zo typische aardewerk gedaan.
De techniek van het produceren(bakken) van terra sigillata is verloren gegaan zodat met nu niet meer in staat is het aardewerk precies na te maken.
Op Sterckwijck zijn ook een aantal voorwerpen van Terra sigillata gevonden.
Over de afkomst(productiecentrum) en de ontcijfering van de stempels is nu nog niets bekend.
Er wordt onderzoek naar gedaan.
Dick Reijnen
Geen opmerkingen:
Een reactie posten