29 juli VUURSTEEN
Geplaatst door: dickreijnen 29/07/2007
Naar aanleiding van de vondst van een kling(dolk) en een pijlpunt van vuursteen op de opgraving Sterckwijck wil ik het fenomeen vuursteen eens nader onder de loep nemen.
xb0
In de loop der jaren heb ik, tijdens het uitoefenen van mijn hobby archeologie, al heel wat stukken vuursteen gevonden zowel afslagen als werktuigen. In het boek x93door de eeuwen heenx94 staat een uitvoerige beschrijving van de Steentijd. Het is trouwens een interessant boek voor degene die wat meer te weten wil komen over de archeologie in de Gemeente Boxmeer.
De archeologen op Sterckwijck beschikken ook over het boek.
.
Vuursteen ……………………..ook wel chert, hoornsteen, flint (Engels) of silex (Frans) genoemd, doet vermoeden dat je er vuur mee kunt maken en dat is ook zo.
Al in de steentijd had men ontdekt dat men met vuursteen en pyriet of ijzererts vonken kon maken. Met deze gloeiende deeltjes c.q vonken en met behulp van tondelzwam of pluimen van b.v. lisdodde kon men dan o.a. met droog gras of mos een eerst smeulend en dan brandend vuurtje maken. Tegenwoordig kan men ook nog vuur maken door vuursteen met kracht langs staal of ijzer te slaan. Hierdoor worden fijne staal- of ijzerdeeltjes afgeslagen . De fijne ijzerdeeltjes reageren zeer snel met de zuurstof uit de lucht(oxideren/roesten) en geven zoveel hitte dat het gaat gloeien. Dit is hetzelfde principe als de vonkenregen die ontstaat wanneer men een stuk ijzer(spijker) tegen een slijpschijf houdt. Veel mensen denken dat het vuur door deeltjes(vonken) van de vuursteen werd ontstoken. Dat is echter niet zo. Vuursteen is namelijk veel harder dan ijzer. Het waren dus de afgeslagen ijzerdeeltjes die gingen gloeien en de vonken teweeg brachten.
Ketsstenen.
In de 17e eeuw heeft men ook van deze ontdekking gebruik gemaakt in zogenaamde vuursteengeweren. Men klemde een vuursteentje in de "haan" van het geweer. Als de trekker werd overgehaald schampte het vuursteentje langs een ruw gemaakte ijzeren pan waarop wat kruit was gelegd. De vonk die zodoende ontstond zorgde ervoor dat het kruit op de pan en vervolgens het kruit in de kamer van het geweer tot ontbranding kwam en het schot afging.
Terug naar de steentijd of het stenen tijdperk ,de periode uit de prehistorie waarin mensen gebruiksvoorwerpen uitsluitend van steen maakten en nog niet van metaal.
De mensen uit die tijd ontdekten dat vuursteen geschikt was voor het maken van werktuigen. Door met een steen op het harde vuursteen te slaan, breken er stukken (klingen) af die een heel scherpe rand hebben. Met deze scherpe stukken kon men heel goed snijden. Van andere stukken kon men allerlei andere gebruiksvoorwerpen maken zoals schrabbers, stekers, boren, speer- en pijlpunten en van de grotere stukken ook bijlen.
xb0
Hoe kwam men aan vuursteen?
Vuursteen was in de Steentijd reeds handelswaar. Vanuit het zuiden werd er vuursteen naar deze streken getransporteerd, maar men vond ook stukken langs de rivieren alhoewel die veel slechter van kwaliteit zijn. Deze stukken zijn door het water meegevoerd en daardoor gerold, tegen elkaar gestoten, waardoor er barsten en breuken in het vuursteenmateriaal ontstonden.
In de 19e eeuw werd er door de Belgische archeoloog Marcel de Puydt in Zuid Limburg een gebied ontdekt waar vuursteen gewonnen of gexebxploiteerd werd in de oudheid.
.
Dit gebied is het beroemde prehistorische mijnveld van Rijckholt – St.Geertruid dat ligt in de gemeente Margraten, tussen de dorpen Rijckholt en St. Geertruid, ongeveer 6 km Zuid Oost van Maastricht (provincie Limburg) en ongeveer 3,5 km van de Maas.
De prehistorische mijn ligt in het Savelsbos.
Het terrein is gelegen tegen de oostelijke Maashelling, een gebied dat deel uit maakt van het Zuid-Limburgse krijtgebied. Dit krijtgebied strekt zich uit tussen de steden Aken – Heerlen – Maastricht – Luik en Tongeren.
In de prehistorie werd in deze mijn vanaf ongeveer 3950 tot – 2650 voor Christus vuursteen gedolven. Het betreft dus een Neolithische vuursteenmijn. De gedolven vuursteen was de grondstof voor het vervaardigen van wapens en gebruiksvoorwerpen.
De vuursteen werd gewonnen in de open groeven en ondergrondse mijnen.
Waarom trof men in Zuid Limburg vuursteen aan?
Dit heeft te maken met de krijt/kalk formaties in de ondergrond van Zuid Limburg.
Een technisch verhaaltje: Vuursteen is een gesteente dat ontstaat in een afzettingslaag (sediment). Overwegend is dat kalk.
Het komt nooit als vaste rots voorkomt, maar alleen als insluitsel in kalksteen.
Vuursteen is een verdichting/verharding van kiezelzuur (mineraalgroep chalcedoon) die onder lang aanhoudende druk onder de grond ontstaat. Het wordt uitsluitend in kalk en krijtbodems gevormd. De chemische naam is Siliciumdioxide (SiO2). Het kiezelzuur is oorspronkelijk afkomstig van het land en werd door rivieren naar zee getransporteerd. Daar gebruiken tal van dieren en planten het bij de bouw van harde delen. Na het afsterven bleef op de zeebodem een laag over van kiezelhoudende delen en kalkhoudende delen. De rottende weke delen trokken allerlei dieren aan. Door hun gegraaf in de zeebodem ontstonden vele graafgangen. Dit gegraaf leidde tot een verstoring van de oude zeebodem. Ook ontstond er een scheikundige verandering waardoor kalk en kiezelzuur gedeeltelijk oplosten.
Uiteindelijk leidde dit o.a tot de vorming van vuursteenknollen, vuursteenplaten
Vuursteen is een hard materiaal. De kristallen waaruit vuursteen is opgebouwd zijn meestal zeer klein.Eigenlijk is pure vuursteen (het basismateriaal) zo doorzichtig als glas, maar verontreinigingen zorgen voor kleuring van de steen. Meestal is deze blauw of zwartblauwgrijs tot wit van kleur.
Zoals al eerder vermeld is vuursteen vanwege de scherpe breukranden uitermate geschikt om er gebruiksvoorwerpen van te maken met een snijkant. Door middel van een klopsteen wordt de eerste bewerking van een blok vuursteen uitgevoerd. De schokgolf doet de steen splijten, waarbij de zogenaamde slagbult ontstaat (de plaats waar de klap van de klopsteen terecht kwam om de vuursteen de splijten). Deze bult is altijd een herkenningspunt bij vondsten van vuursteen.
Voor het vervaardigen van klingen (de basis voor vuurstenen dolken, bijlen, schraapwerktuig, pijlspitsen) moest de vuursteen dus eerst bewerkt worden.
Voor het vervaardigen van zulke klingen, die tot enkele centimeters lang konden zijn, was het noodzakelijk dat een blok vuursteen zorgvuldig werd voorbewerkt. Dit was de Kernsteen.
de methode van bewerking..
Het is duidelijk dat brokken vuursteen van voldoende grootte moesten zijn en ook van goede kwaliteit alvorens tot kernsteen te worden geprepareerd.
Vers gedolven vuursteen uit de krijtlagen van de vuursteenmijn was hiervoor veel meer geschikt dan de verweerde vuurstenen aan de oppervlakte ( langs een rivier ) Deze hebben meer barsten en breuken opgelopen zodat er geen lange klingen van afgeslagen konden worden
In Spiennes bevinden zich ook beroemde vuursteenmijnen. Spiennes is een dorp in de Belgische provincie Henegouwen en een deelgemeente van de stad Bergen (Mons). Het ligt op ongeveer 6 km ten zuidoosten van Bergen.
Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat vuurstenen voorwerpen tot op honderden kilometers afstand, tot in Duitsland en Frankrijk, zijn verhandeld en gebruikt. Daartoe behoort ook onze streek.
Tegenwoordig wordt vuursteen gebruikt voor de vervaardiging van schuurpapier, wegbedekking en voor het bekleden van trommels die zand of porseleinaarde malen. De ruwheid geldt daarbij als belangrijkste kwaliteitsparameter. Deze hangt af van de combinatie van hardheid en hoekigheid. De hardheid van natuurlijke materialen drukken we uit op een schaal van xe9xe9n (talk) tot tien (diamant).Vuursteen heeft op deze schaal een hardheid van zeven.
In verhouding tot de huidige marktvraag is de geologische voorraad aan vuursteen bijzonder groot. Tot een diepte van vijftig meter beneden het aardoppervlak bedragen deze vele miljoenen tonnen. Vuursteen winning vindt tegenwoordig plaats in twee groeven nabij Maastricht: ENCI en ‘t Rooth. Na de winning van het vuursteen wordt het vermalen tot verschillende grofheidsfracties. De Nederlandse vuursteenproductie bedraagt ongeveer tweeduizend ton per jaar.
Voor meer informatie verwijs ik u naar de volgende site en het boek:
http://www.vuursteenmijn.nl/informatie.aspx
http://www.vuursteenmijnen.nl/rijckholt
Dick Reijnen
Gegroet
Geen opmerkingen:
Een reactie posten